زایمان طبیعی یکی از روش‌های متداول و ایمن برای به دنیا آوردن نوزاد است که در آن بدن مادر بدون نیاز به جراحی، فرایند تولد را به‌صورت طبیعی طی می‌کند. این نوع زایمان، با تکیه بر توانایی‌های فیزیولوژیک بدن، نه تنها روند بهبودی سریع‌تری نسبت به زایمان سزارین دارد، بلکه خطرات ناشی از عمل جراحی را نیز کاهش می‌دهد. آشنایی با مراحل، مزایا، آمادگی‌های قبل از زایمان و مراقبت‌های بعد از آن می‌تواند به مادران کمک کند تا با اطمینان و آرامش بیشتری این مسیر طبیعی را طی کنند.
علائم شروع زایمان طبیعی
برخلاف زایمان سزارین، زمان دقیق زایمان طبیعی مشخص نیست. بهترین متخصص زنان زایمان تاریخ تقریبی را به شما اعلام می‌کند و احتمال دارد درد زایمان 2 هفته بعد از این تاریخ یا 3 هقته قبل از زایمان شروع شود. در صورتی که با علائم زیر مواجه شدید زایمان شما احتمالا نزدیک است. این علائم شامل موارد زیر هستند:
پایین آمدن برآمدگی شکم
در زمان تولد، سر جنین به سمت پایین قرار می‌گیرد تا بدن مادر آماده زایمان شود. از این رو برآمدگی شکم نسبت به قبل پایین تر می‌آید و تنفس آسان‌تری خواهید داشت. از طرفی، وزن نوزاد بر روی مثانه فشار بیاورد و دچار تکرر ادرار شوید. این نشانه به طور معمول در اولین بارداری، چند هفته قبل از زایمان مشخص می‌شود اما در بارداری‌های بعدی چند روز یا چند ساعت قبل از زایمان بروز پیدا می‌کند.
بیرون آمدن ترشحات صورتی رنگ
یکی از نشانه‌های دیگر شروع زایمان، خارج شدن ترشحات صورتی رنگ همراه با خون است. دلیل خروج این ترشحات، نازک شدن و باز شدن دهانه رحم است.
پارگی کیسه آب
مایع شفافی در هنگام پاره شدن کیسه آمنیوتیک که اطراف جنین را احاطه کرده، از واژن خارج می‌شود. این مایع در برخی مواقع به طور ناگهانی یا به طور تدریجی خارج می‌شود.
انقباضات رحمی
انقباضات رحمی منظم و پیوسته یکی از علائم اصلی درد زایمان طبیعی است. به تدریج و به مرور زمان این انقباضات قوی‌تر و با فاصله زمانی کوتاه‌تر رخ می‌دهند. این انقباضات به آرامی دردناک می‌شوند.
درد کمر و شکم
بیشتر زنان در زمان شروع زایمان طبیعی، دردهای شدیدی را در ناحیه کمر و شکم احساس می‌کنند. این دردها با هر انقباض شدت بیشتری پیدا می‌کنند.
اسهال
یکی از علائم احتمالی نزدیک شدن به زایمان طبیعی، بروز اسهال در روزهای پایانی بارداری است. گرچه این نشانه در همه زنان دیده نمی‌شود، اما بسیاری از مادران گزارش کرده‌اند که حدود ۲۴ تا ۴۸ ساعت پیش از شروع انقباضات زایمانی، دچار اسهال شده‌اند. این موضوع به افزایش ترشح هورمونی به نام پروستاگلاندین مربوط می‌شود؛ هورمونی که بدن برای آماده‌سازی زایمان ترشح می‌کند و به شل شدن عضلات رحم و دهانه رحم کمک می‌کند. پروستاگلاندین همچنین بر عملکرد دستگاه گوارش تاثیر گذاشته و باعث افزایش حرکات روده می‌شود که ممکن است به صورت اسهال بروز پیدا کند.
زایمان طبیعی چه فوایدی دارد؟
زایمان طبیعی روشی بدون جراحی است که نوزاد از طریق واژن متولد می‌شود. چون در این روش بدن به شکل طبیعی عمل می‌کند، بسیاری از مادران آن را انتخاب می‌کنند. این نوع زایمان مزایای مهمی برای مادر و نوزاد دارد:
- مادر زودتر سرحال می‌شود و نیازی به مراقبت‌های طولانی مدت ندارد
- احتمال خونریزی یا عفونت پس از زایمان کمتر است
- نوزاد هنگام تولد با باکتری‌های مفید بدن مادر تماس پیدا می‌کند که برای سلامت روده‌اش ضروری هستند
- اعضای حیاتی نوزاد مثل ریه، مغز و کبد آماده‌تر هستند
- تماس پوست به پوست مادر و نوزاد خیلی زود برقرار می‌شود و حس امنیت بیشتری به نوزاد می‌دهد
- مشکلات تنفسی نوزاد کمتر دیده می‌شود
- هزینه کمتری دارد و نیاز به تجهیزات پیشرفته پزشکی ندارد
زایمان طبیعی چگونه انجام می شود؟
یکی از دلایلی که بسیاری از خانم‌ها هنگام تصمیم‌گیری برای زایمان طبیعی دچار تردید می‌شوند، شنیده‌هایی است که درباره شدت درد این نوع زایمان وجود دارد. اما باید بدانید که تجربه هر زن با دیگری متفاوت است و شرایط بدنی، بارداری و حتی زایمان هیچ‌کس شبیه دیگری نیست. آشنایی با مراحل زایمان طبیعی می‌تواند دید واضح‌تری از این موضوع به شما بدهد و نگرانی‌هایتان را کمتر کند. پزشکان این نوع زایمان را به سه مرحله اصلی تقسیم می‌کنند:
مرحله اول: آغاز دردهای زایمانی
این بخش از زایمان زمانی شروع می‌شود که انقباض‌های رحم شروع به تکرار می‌کنند و با گذشت زمان شدیدتر می‌شوند. این مرحله خودش سه بخش دارد:
- مرحله نهفته: در این بخش، دردها سبک‌تر هستند اما نسبت به سایر بخش‌ها طول بیشتری دارند. در این زمان، رحم کم‌کم باز می‌شود و انقباض‌ها به تدریج نزدیک‌تر به هم رخ می‌دهند. مادر ممکن است احساس ناراحتی خفیفی داشته باشد، اما این مرحله برای آماده سازی اولیه بدن ضروری است. در این زمان پزشک مرتب باز شدن دهانه رحم را بررسی می‌کند.
- مرحله فعال: دردها در این مرحله بیشتر می‌شوند و باز شدن دهانه رحم با سرعت بالاتری ادامه پیدا می‌کند. بیشتر خانم‌ها در این بخش، فشار زیادی را در ناحیه پایین کمر و شکم حس می‌کنند. بعضی هم دچار احساس سنگینی در ناحیه مقعد می‌شوند که نشانه نزدیک شدن به مرحله زور زدن است.
- مرحله انتقالی: این مرحله آخرین قسمت قبل از تولد نوزاد است. دهانه رحم به اندازه کامل یعنی ۱۰ سانتی‌متر باز شده و انقباض‌ها بسیار شدیدتر و متوالی‌تر می‌شوند. فاصله بین آن‌ها کم است و هر بار چند ده ثانیه ادامه دارند.
مرحله دوم: تولد نوزاد
در این مرحله مادر باید با فشار آوردن به بیرون آمدن نوزاد از واژن کمک کند. دهانه رحم حالا به‌طور کامل باز شده و زمان تولد نزدیک است. این بخش نسبت به مرحله اول زمان کمتری می‌برد و با بیرون آمدن نوزاد به پایان می‌رسد.
مرحله سوم: بیرون آمدن جفت
پس از آنکه نوزاد متولد شد، انقباض‌ها ادامه دارند تا جفت از رحم جدا شده و از بدن خارج شود. جفت همان عضوی است که در طول بارداری مسئول رساندن اکسیژن و مواد مغذی به جنین بوده است. بیرون آمدن آن ممکن است بین 5 تا 30 دقیقه طول بکشد.
زایمان طبیعی برای چه افرادی مناسب نیست؟
زایمان طبیعی روشی سالم است که برای بیشتر زنان توصیه می‌شود. اما اگر شرایط خاصی سلامت مادر و نوزاد را به خطر بیندازد؛ متخصص زنان زایمان سزارین انجام می‌دهد. شرایطی که برای تولد نوزاد خطرناک است عبارتند از:
- بارداری بعد از سن 35 سالگی
- سابقه جراحی رحم
- ابتلای مادر به بیماری‌هایی مانند دیابت، مشکلات انعقاد خون یا پره اکلامپسی
- چند قلوزایی
- عوارض دوران بارداری مانند مشکلاتی در جفت
- عفونت درمان نشده یا ضایعات تناسلی ناشی از ویروس هرپس سیمپلکس
انواع روش های زایمان طبیعی
این نوع زایمان دارای انواع مختلفی است که متخصص زنان زایمان بهترین گزینه را برای زنان با توجه به شرایط بدنی مادر و بررسی عوامل موثر بر زایمان انتخاب می‌کند. در ادامه رایج‌ترین روش های زایمان طبیعی را معرفی می‌کنیم:
زایمان فیزیولوژیک
زایمان فیزیولوژیک همان شیوه سنتی تولد نوزاد است که بدون استفاده از داروهای بی‌حسی یا مداخلات پزشکی انجام می‌شود. در این شیوه، مادر با نیروی بدن خود و بدون دخالت دارویی، نوزادش را به دنیا می‌آورد. تحمل فشار زایمان در این روش ممکن است دشوار باشد، اما تکنیک‌هایی مثل تنفس صحیح، ریلکس کردن عضلات و ذهن‌آگاهی می‌توانند کمک‌کننده باشند. این روش‌ها اغلب در جلسات آموزشی قبل از زایمان به مادران آموزش داده می‌شوند.
زایمان بدون درد
در شرایطی که شدت انقباض‌ها زیاد است و دهانه رحم به اندازه کافی باز شده، ممکن است پزشک از داروی مسکن استفاده کند تا فشار وارد بر مادر کمتر شود. یکی از داروهایی که در این حالت تزریق می‌شود، پدیتین است. این دارو می‌تواند ناراحتی‌های ناحیه واژن و لگن را تا حدی کاهش دهد. استفاده از این روش زمانی پیشنهاد می‌شود که احتمال پارگی شدید ناحیه پرینه وجود دارد یا مادر توان تحمل درد را ندارد.
تولد نوزاد در آب
زایمان در آب یکی از شیوه‌هایی است که در سال‌های اخیر بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. در این روش، مادر پس از شروع انقباض‌ها و باز شدن کامل دهانه رحم، وارد استخر یا وان مخصوص می‌شود. قرار گرفتن در آب گرم می‌تواند باعث ایجاد حس آرامش در بدن شود و تجربه بهتری از زایمان ایجاد کند.
این روش برای مادرانی با اندام‌های مختلف از جمله لاغر یا با وزن بالا نیز قابل انجام است. حتی در برخی مراکز، امکان حضور همسر در زمان تولد نوزاد وجود دارد که به حفظ آرامش روانی مادر کمک می‌کند. این تکنیک برای بارداری‌های دوقلو نیز قابل اجراست، البته تحت نظر پزشک.
زایمان با بی‌حسی اپیدورال
در این شیوه، داروی بی‌حسی در قسمت پایینی کمر مادر تزریق می‌شود. هدف این روش، کاهش درد زایمان است. اگرچه این روش می‌تواند شدت ناراحتی را تا حد زیادی کمتر کند، اما ممکن است حرکت نوزاد در مسیر تولد را کندتر کند. مادر در طول این زایمان هوشیار است و می‌تواند تولد فرزند خود را تجربه کند، بدون آنکه فشار زیادی تحمل کند.
تولد نوزاد با هیپنوتیزم
در این روش، تلاش می‌شود تا ذهن مادر از شرایط واقعی فاصله بگیرد و تمرکز او به افکار آرامش‌بخش منتقل شود. استفاده از تلقین، تمرینات ذهنی و تصویرسازی مثبت، به مادر کمک می‌کند تا آرام‌تر باشد و انقباض‌ها را راحت‌تر پشت سر بگذارد. این روش در سال‌های اخیر طرفداران بیشتری پیدا کرده است.
استفاده از فیزیوتراپی در زایمان
در این شیوه نوین، ابزارهایی شامل مهره‌های الکترونیکی بر روی بدن مادر قرار می‌گیرند. با ارسال تحریکات الکتریکی، بدن مادر ماده‌ای طبیعی و آرام بخش ترشح می‌کند که باعث کاهش درد می‌شود. این روش تحت نظر پزشک و در محیطی ایمن انجام می‌شود و می‌تواند تجربه زایمان را راحت‌تر کند.
تولد آگاهانه با انتخاب زایمان طبیعی
زایمان طبیعی، تجربه‌ای زیبا و قدرتمند است که با آمادگی جسمی و ذهنی می‌تواند به یکی از به‌یادماندنی‌ترین لحظات زندگی تبدیل شود. اگر به دنبال تولدی ایمن، با حداقل مداخله پزشکی و بیشترین آرامش هستید، زایمان طبیعی گزینه‌ای ارزشمند خواهد بود. دکتر مریم عباسیان نیک با تجربه و دانش تخصصی در زمینه زنان و زایمان، همراهی مطمئن در این مسیر است و می‌تواند با مشاوره‌های دقیق و حمایت‌های حرفه‌ای، این لحظه خاص را برای شما آرام‌تر و مطمئن‌تر کند.
سوالات متداول
هیچ ساعت مشخصی برای شروع زایمان طبیعی وجود ندارد، اما بسیاری از مادران انقباضات اولیه را شب هنگام تجربه می‌کنند، زیرا در حالت استراحت، بدن راحت‌تر وارد مراحل زایمان می‌شود.
درد زایمان طبیعی بسیار شدیدتر و متمرکزتر از دردهای قاعدگی است و با انقباضات متناوب رحم همراه است که به تدریج قوی‌تر و منظم‌تر می‌شوند.
اگر در حین زایمان پرینه (ناحیه بین واژن و مقعد) دچار پارگی شود یا اپی‌زیوتومی انجام شود، بخیه زدن ضروری است. میزان پارگی با توجه به شرایط زایمان متفاوت است.