کیست تخمدان یکی از مشکلات شایع در میان زنان است که به صورت یک توده یا کیسه پر از مایع در داخل یا روی تخمدان‌ها تشکیل می‌شود. این کیست‌ها اغلب بدون علامت بوده و در بسیاری از موارد خود به خود برطرف می‌شوند، اما در برخی موارد ممکن است باعث بروز درد، تغییرات هورمونی یا مشکلات باروری شوند. اگرچه بیشتر کیست‌های تخمدان خطرناک نیستند، اما تشخیص دقیق و پیگیری منظم برای اطمینان از سلامت تخمدان‌ها ضروری است. در صورتی که علائم مشکوک یا دردهای مداوم احساس می‌کنید، بهتر است با پزشک متخصص مشورت کنید تا راهکارهای درمانی مناسب برای شما پیشنهاد شود.
تخمک گذاری چیست؟
برای درک بهتر کیست‌های تخمدانی، لازم است ابتدا با فرآیند تخمک گذاری آشنا شوید. این فرآیند نقش بسیار مهمی در سلامت سیستم تناسلی زنان دارد و به شما کمک می‌کند تا اطلاعات بیشتری در مورد کیست‌ها بدست آورید.
تخمک گذاری فرآیندی پیچیده است که تحت تأثیر مجموعه‌ای از هورمون‌ها قرار دارد، که این هورمون‌ها از هیپوتالاموس مغز ترشح می‌شوند. در طول چرخه قاعدگی زنان، فولیکول‌ها که کیسه‌های مملو از مایع هستند و در تخمدان‌ها قرار دارند، می‌شکافند و تخمک را به داخل لوله فالوپ آزاد می‌کنند. این مرحله، که به آن تخمک گذاری گفته می‌شود، پایه‌گذار روند باروری است و به طور معمول ماهانه رخ می‌دهد.
کیست تخمدان چگونه ایجاد می‌شود؟
برخی مواقع در طول تخمک گذاری فولیکول‌ها پاره نمی‌شوند و تخمکی آزاد نمی‌شود. در این صورت مایعات بیشتری در آن‌ها ذخیره می‌شود و به کیست فولیکولی تبذیل می‌شوند. در بعضی از موارد دیگر، تخمک آزاد می‌شود ولی کیسه آن دوباره بسته می‌شود و خون و مایعات پر می‌شود. به این نوع کیست، کیست جسم زرد یا کورپوس لتئوم می‌گویند. کیست‌های فانکشنال از شایع‌ترین کیست‌هایی هستند که در این شرایط ایجاد می‌شوند.
بیشتر بخوانید: جوانسازی واژن چه مزایایی دارد؟
انواع کیست تخمدان
کیست‌های تخمدان به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند و هر نوع نیاز به درمان و مراقبت خاص خود دارد. برای انتخاب روش درمانی مناسب، ابتدا باید نوع و اندازه کیست تخمدان مشخص شود. رایج‌ترین نوع کیست تخمدان، کیست‌های عملکردی هستند که در نتیجه تخمک گذاری و عملکرد طبیعی تخمدان‌ها شکل می‌گیرند. دو نوع اصلی این کیست‌ها، کیست فولیکولار و کیست لوتئال هستند. این نوع کیست‌ها هیچ‌گونه درد یا مشکل خاصی ایجاد نمی‌کنند و در بیشتر موارد بدون نیاز به درمان به طور طبیعی بهبود می‌یابند. در حالی که سایر انواع کیست تخمدان مانند کیست درموئید، هموراژیک و کیست‌های مرتبط با آندومتریوز کمتر شایع هستند. در ادامه، انواع مختلف کیست‌های تخمدان را کامل بررسی می‌کنیم:
کیست فولیکولار
در طی چرخه قاعدگی، یکی از فولیکول‌ها که حاوی تخمک است، در تخمدان رشد می‌کند. اگر تخمک گذاری انجام نشود و فولیکول پاره نشود، کیست فولیکولار به وجود می‌آید. این نوع کیست‌ها بدون نیاز به درمان به طور طبیعی از بین می‌روند. در برخی موارد، چندین فولیکول به‌طور همزمان رشد کرده و تخمک گذاری صورت نمی‌گیرد که منجر به ایجاد شرایطی مانند تخمدان پلی‌کیستیک می‌شود.
کیست لوتئال
پس از آزاد شدن تخمک از فولیکول، بقایای فولیکول به نام کورپوس لوتئوم تشکیل می‌شود و شروع به ترشح هورمون می‌کند. اگر این بقایا با تجمع مایع بسته شوند، کیست لوتئال ایجاد می‌شود. این نوع کیست‌ها خود به خود از بین می‌روند، اما گاهی ممکن است باقی بمانند.
کیست هموراژیک
کیست هموراژیک زمانی به وجود می‌آید که کیست تخمدان خونریزی کند و خون در داخل آن جمع شود. این نوع کیست‌ها می‌توانند باعث دردهای شدید در ناحیه شکم و لگن و گاهی خونریزی غیرمعمول شوند.
کیست درموئید
کیست درموئید نوعی کیست نادر است که به طور جنینی تشکیل می‌شود. در این کیست‌ها ممکن است مواد مختلفی مانند مو، غضروف، چربی یا حتی دندان یافت شود. درمان این نوع کیست به وسیله جراحی صورت می‌گیرد.
کیست آندومتریوز یا شکلاتی
در این حالت، بافتی مشابه با بافت داخلی رحم، در خارج از رحم رشد می‌کند و در هر دوره قاعدگی خونریزی می‌کند. این بافت ممکن است به تخمدان نفوذ کند و منجر به تشکیل کیست‌های شکلاتی شود. درمان این نوع کیست جراحی است.
کیست سیست آدنوما
این نوع کیست غیرسرطانی است و در سطح خارجی تخمدان و اطراف آن شکل می‌گیرد. آدنوم‌ها تومورهای غیرسرطانی هستند که می‌توانند در نواحی مختلفی از بدن همچون غدد فوق کلیوی، تخمدان‌ها، پاراتیروئید و هیپوفیز رشد کنند. در صورتی که آدنوم کوچک باشد، پزشک ممکن است از داروهای درمانی برای مدیریت آن استفاده کند. اما در موارد شدیدتر، جراحی برای برداشتن آدنوم ضروری می‌شود.
کیست اینکلوژن تخمدان
کیست‌های اینکلوژن خوش‌خیم هستند و بیشتر در زنان یائسه مشاهده می‌شوند. این کیست‌ها به طور معمول کوچک (کمتر از ۵ سانتی‌متر) بوده و دارای دیواره‌های صاف و بدون جداشدگی هستند. اغلب این کیست‌ها در طول زمان تغییراتی می‌کنند و به طور طبیعی ناپدید می‌شوند.
آگاهی از انواع کیست‌های تخمدان می‌تواند به شما کمک کند تا علائم را شناسایی کرده و به موقع برای درمان اقدام کنید.
علائم کیست تخمدان که باید به آن توجه کنید
بیشتر کیست‌های تخمدان علائم خاصی ندارند و کوچک هستند. با این حال احتمال دارد فرد علائمی مانند بادکردگی، فشار، درد و ورم در ناحیه زیرشکمی حس کند. دردی که احساس می‌شود می‌تواند ضعیف، مقطعی و قوی باشد.
در صورتی که کیست تخمدان بترکد، بیمار درد شدید و ناگهانی حس می‌کند. در ادامه به مهم‌ترین علائم کیست تخمدان می‌پردازیم:
- درد در هنگام رابطه جنسی
- حساسیت سینه
- قاعدگی نامنظم
- علائم مشکلات هورمونی در زنان
- حرکات روده‌ای دردناک
- نفخ شکم
- درد در ناحیه کمر، لگن و ران
بیشتر بخوانید: کولپوسکوپی چیست؟
علت ایجاد کیست تخمدان
کیست تخمدان می‌تواند به دلایل مختلفی بروز کند که برخی از آن‌ها شامل عوامل ژنتیکی، تغییرات هورمونی و آندومتریوز هستند. علاوه بر این، در آغاز دوران بارداری تشکیل کیست جسم زرد یک فرآیند طبیعی است که برای حفظ بارداری ضروری می‌باشد. آگاهی از این علل می‌تواند به شما کمک کند تا از بروز کیست‌ها در تخمدان‌ها پیشگیری کنید.
ژنتیک
افرادی که سابقه خانوادگی کیست تخمدان دارند، احتمال بیشتری برای مبتلا شدن به این بیماری دارند. در واقع، کیست تخمدان ممکن است به طور موروثی منتقل شود و در نتیجه فرد بدون وجود علت خاص دیگری به آن دچار گردد.
بارداری
در ابتدای بارداری، تشکیل کیست جسم زرد در تخمدان‌ها امری طبیعی است. این کیست هورمون پروژسترون تولید می‌کند که برای ادامه بارداری تا هفته دوازدهم ضروری است و از سقط جنین جلوگیری می‌کند. از آنجا که کیست جسم زرد برای نگهداری بارداری ضروری است، در صورت برطرف شدن آن، خطر سقط جنین به وجود می‌آید.
علل هورمونی
تغییرات هورمونی می‌توانند موجب تشکیل کیست تخمدان شوند. اگر تخمک گذاری صورت نگیرد و تخمک آزاد نشود، فولیکول‌های رشد کرده ممکن است تبدیل به کیست‌های فولیکولار یا لوتئال شوند. این نوع کیست‌ها گاهی می‌توانند منجر به تغییرات بیشتر در سطح هورمون‌ها نیز شوند.
آندومتریوز
آندومتریوز می‌تواند به تشکیل کیست‌هایی مانند کیست شکلاتی منجر شود. در این حالت، بافت داخلی رحم در نواحی غیر از رحم رشد می‌کند و هر ماه با خونریزی مواجه می‌شود. این بافت آندومتر به داخل تخمدان نفوذ کرده و منجر به ایجاد کیست شکلاتی می‌شود.
کیست تخمدان چگونه تشخص داده می شود؟
چگونه متوجه شویم که کیست تخمدان داریم؟ در ابتدا، متخصص زنان و زایمان با معاینه فیزیکی ناحیه لگن و بررسی رحم و تخمدان‌ها، می‌تواند علائم کیست تخمدان را شناسایی کند. اگر پزشک به تورم در یکی از تخمدان‌ها پی ببرد، ممکن است برای تایید تشخیص، انجام آزمایشات و تست‌های مختلفی را توصیه کند. در ادامه به برخی از این روش‌ها اشاره می‌کنیم.
سونوگرافی کیست تخمدان
سونوگرافی یکی از روش‌های تصویربرداری است که با استفاده از امواج صوتی تصاویری واضح از کیست و محل دقیق آن ایجاد می‌کند. این روش به طور معمول برای تشخیص کیست‌های تخمدان به کار می‌رود و اندازه و موقعیت کیست را مشخص می‌کند.
آزمایش خون
آزمایش خون نیز برای تشخیص برخی کیست‌های سرطانی به کار می‌رود. در این روش، سطح یک پروتئین خاص در خون اندازه‌گیری می‌شود. سطح بالای این پروتئین می‌تواند نشان‌دهنده علائم سرطان تخمدان باشد. علاوه بر سرطان، شرایط دیگری همچون فیبروم رحم و آندومتریوز نیز می‌توانند باعث افزایش این پروتئین شوند.
در کدام افراد احتمال ایجاد کیست تخمدان بیشتر است؟
بسیاری از زنان در طول زندگی خود ممکن است با کیست تخمدان مواجه شوند یا در معرض آن قرار گیرند. با این حال، برخی از افراد به دلیل شرایط خاص ممکن است بیشتر از دیگران در معرض خطر این ضایعات باشند:
سن و دوره باروری: کیست تخمدان بیشتر در زنان در سنین باروری مشاهده می‌شود و احتمال بروز آن در این گروه از افراد بالاتر است.
دوران بارداری: در دوران بارداری، احتمال تشکیل و باقی ماندن کیست تخمدان بیشتر از زمان‌های دیگر است.
سابقه قبلی کیست تخمدان: اگر در گذشته کیست تخمدان داشته‌اید، احتمال اینکه مجدداً با این مشکل روبرو شوید، بیشتر است.
مشکلات سلامت و هورمونی: بیماری‌هایی مانند آندومتریوز، اختلالات هورمونی یا مصرف برخی داروها می‌توانند خطر ابتلا به کیست تخمدان را افزایش دهند.
انواع روش‌های درمان کیست تخمدان
درمان کیست تخمدان بسته به نوع و اندازه آن، و همچنین نظر پزشک متخصص، می‌تواند متفاوت باشد. به‌طور کلی، درمان کیست تخمدان به دو روش دارویی یا جراحی انجام می‌شود:
درمان دارویی: یکی از رایج‌ترین داروها برای درمان کیست تخمدان، قرص‌های ضدبارداری و هورمونی هستند. این قرص‌ها می‌توانند میزان هورمون‌ها را تنظیم کنند و از رشد کیست‌های جدید جلوگیری نمایند. در برخی موارد، پزشک ممکن است ترکیبات پروژسترون را به صورت شیاف یا آمپول تجویز کند تا روند درمان بهتر پیش برود.
لاپاراسکوپی: در این روش، پزشک برش‌های کوچکی در شکم ایجاد کرده و با استفاده از دستگاه لاپاراسکوپ، کیست تخمدان را از طریق این برش‌ها خارج می‌کند. این روش به دلیل کمترین آسیب به بافت‌ها و زمان نقاهت کوتاه، انتخاب می‌شود.
لاپاراتومی: زمانی که کیست تخمدان بزرگ باشد و روش‌های دیگر امکان پذیر نباشند، از این روش استفاده می‌شود. در این روش، برش بزرگی روی شکم ایجاد می‌شود تا کیست به طور کامل برداشته شود. انتخاب بین این روش‌ها بستگی به اندازه کیست و وضعیت عمومی بیمار دارد که توسط پزشک متخصص تعیین می‌شود.
درمان کیست تخمدان با روش های خانگی
زمانی که برای درمان کیست تخمدان به پزشک مراجعه می‌کنید، متخصص با توجه به نوع کیست، برای پیگیری تغییرات آن، چندین بار سونوگرافی تجویز می‌کند. در این مدت، انجام روش‌های خانگی می‌تواند به مدیریت علائم و کاهش درد ناشی از کیست تخمدان کمک کند. درمان‌های خانگی که می‌توانند موثر باشند، شامل موارد زیر هستند:
ماساژ کمر، ران‌ها و باسن: این کار می‌تواند به کاهش انقباضات عضلات و در نتیجه کاهش درد ناشی از کیست تخمدان کمک کند.
ورزش منظم: فعالیت‌های ورزشی مانند یوگا نه تنها به تسکین علائم کیست تخمدان کمک می‌کند، بلکه می‌تواند از تشکیل کیست‌های جدید نیز جلوگیری نماید.
گرمادرمانی: استفاده از کمپرس گرم می‌تواند با افزایش جریان خون، به کاهش دردهای عضلانی ناشی از کیست تخمدان کمک کند.
کاهش وزن : در صورتی که اضافه وزن دارید، کاهش وزن می‌تواند به تعادل هورمون‌ها کمک کند و از تشکیل کیست تخمدان جلوگیری کند. همچنین این کار علائم موجود را نیز بهبود می‌بخشد.
تغذیه سالم: برای درمان کیست تخمدان، توصیه می‌شود مصرف قند کاهش یابد و رژیم غذایی سالم‌تری در پیش گرفته شود. استفاده از چای بابونه و زنجبیل می‌تواند به کاهش درد و استرس کمک کند. همچنین مصرف مکمل‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی به کاهش خطر بروز کیست کمک می‌کند.
مدیریت استرس: استرس و اضطراب می‌توانند درد کیست تخمدان را تشدید کنند. استفاده از تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند مدیتیشن و یوگا می‌تواند به تسکین اضطراب و کاهش درد کمک کند.
سخن پایانی
در نهایت، کیست تخمدان یکی از مشکلات شایع زنان است که می‌تواند تاثیرات زیادی بر سلامت و کیفیت زندگی فرد داشته باشد. با این حال، تشخیص به موقع و درمان مناسب می‌تواند به بهبود وضعیت و جلوگیری از مشکلات جدی‌تر کمک کند. مراجعه به متخصصین زنان و زایمان مانند دکتر مریم عباسیان نیک که دارای تجربه و دانش لازم در این زمینه هستند، می‌تواند راهگشای شما در درمان و مدیریت کیست تخمدان باشد. ایشان با توجه به شرایط شما، بهترین روش‌های درمانی را پیشنهاد داده و شما را در مسیر بهبودی همراهی خواهند کرد.
سوالات متداول
بیشتر کیست‌های تخمدان خوش‌خیم هستند و هیچ ارتباطی با سرطان ندارند. با این حال، در موارد نادر، برخی کیست‌ها ممکن است سرطانی شوند، بنابراین بررسی‌های منظم و دقیق توسط پزشک ضروری است.
خیر، بیشتر کیست‌های تخمدان خوش‌خیم هستند و نیاز به درمان خاصی ندارند. با این حال، در صورت ایجاد علائم یا بروز مشکلات، نیاز به بررسی بیشتر و درمان خواهند داشت.
بیشتر کیست‌های تخمدان هیچ تاثیری بر باروری ندارند، اما برخی از انواع خاص آن مانند کیست‌های تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) می‌توانند باعث مشکلاتی در باروری شوند.